Tijdschrift 2020/4
Noel Delanghe
De fascinerende wereld van spiralen
Ercole Contu, The prehistoric altar of MONTE D’ACCODDI http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_70_20060320125352.pdf
Erik Hermkens: Het geheim van de gulden snede https://www.nemokennislink.nl/publicaties/het-geheim-van-de-gulden-snede/
Gary Meisner, Is the Nautilus shell spiral a golden spiral? 2014 https://www.goldennumber.net/nautilus-spiral-golden-ratio/
J.F. Geys, De Geschiedenis van het leven, 1985 – 2020.
Maarten A. M. van Hoek, The Spiral in British and Irish Neolithic RockArt https://www.euppublishing.com/doi/pdfplus/10.3366/gas.1993.18.18.11
Priya Hemenway, De geheime code, 2013
Spiralen: https://en.wikipedia.org/wiki/Spiral
Thomas Centolella, Why I’m in Awe of the Spiral: https://www.poetryfoundation.org/poems/143512/why-i39m-in-awe-of-the-spiral
Wofgang Grulke, Heteromorpf, The rarest fossil ammonites, 2014
Herkomst figuren:
3, 5, 6, 11a-11b, 12a1-12a4, 12b1-12b3, 13a-13b, 16a–16c, 17b, 18, 19, 20a–20c, 21, 22a, 23a – 23b, 24a-24c, 25, 26a-26d, 27a-27e, 28, 29, 30, 33a-33b, 35, 38: foto’s N.Delanghe
1: https://en.wikipedia.org/wiki/Icelandic_Low
2:https://en.wikipedia.org/wiki/Leda_and_the_Swan_(Leonardo)#/media/File:Studies_of_a_woman’s_head_and_coiffure,_for_Leda_and_the_Swan.jpg
4 a : https://www.researchgate.net/figure/A-cylindrical-helix-Figure-2-A-circular-helicoid_fig1_283296345
4b: https://en.wikipedia.org/wiki/Conical_spiral
7: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Basel_-_Grabstein_Bernoulli.jpg
8: https://nl.m.wikipedia.org/wiki/Bestand:Fibonacci_spiral_34.svg (bewerkt)
9: https://en.wikipedia.org/wiki/Golden_spiral#/media/File:FibonacciSpiral.svg (bewerkt)
10: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Museo_Barracco_-_Giove_Ammone_1010637.JPG
13c: https://www.shallowsky.com/blog/science/fibonautilus.html
14: https://fr.wikipedia.org/wiki/Nummulitidae
15: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/17/Haeckel_Thalamphora.jpg
17a: https://www.flickr.com/photos/jsjgeology/15545351982 James St.John
17c – 17d: https://www.gutenberg.org/files/19585/19585-h/19585-h.htm (bewerkt)
17e : https://geocollections.info/specimen/78930#gallery Baranov, G.
17f: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Helicoprion_as_chimeroid.jpg
17g: https://en.wikipedia.org/wiki/Helicoprion#/media/File:Helicoprion_as_chimeroid.jpg
22b: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Newgrange_entrance_stone.jpg
31:https://en.wikipedia.org/wiki/Castro_culture#/media/File:Selection_of_carvings_from_the_Castro_de_Santa_Trega.jpg
32: https://proyectotarha.org/en_GB/category/estudios/
34: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/6b/Tomba_delle_spirali_2.jpg
36: http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_70_20060320125352.pdf
37: https://nl.wikipedia.org/wiki/Cup_and_ring_marks
Kristof van Praet
Spiralen in de natuur: sterrenstelsels
1. De wetenschap van de kosmos. Christoffel Waelkens, Acco
2. The Messier objects, Stephen James O’Meara. Cambridge University Press
3. The crowd & the cosmos, adventures in de zooniverse. Chris Lintott, Oxford
University Press
4. Wikipedia
Erik Vercammen
MINERALEN EN SPIRALEN
– eigen verzameling
– www.mindat.org
Verantwoording illustraties:
figuur 1, 5 en 6: eigen verzameling en foto
– figuur 2: http://pages.geo.wvu.edu/~wilson/geol1/lec15/lec153.htm
– figuur 3: http://www.quartzpage.de van A.C. A k h a v a n
– figuur 4: wikipedia
– figuur 7: uit “L’amiante”, 1986, 64 p, anoniem, uitgegeven door de Canadese overheid
– figuur 8 en 10: foto Lut De Broeck uit eigen verzameling
figuur 9: https://www.sawakinome.com/img/images/difference-between-edge-and-screw-dislocation_2.png
SPIRALEN IN DE LUCHT EN IN HET WATER
· Wikipedia
Verantwoording illustraties:
· figuur 1 en 4: via wikimedia, Creative Commons Attribution-Share Alike, werk BoH
· figuur 2: https://commons.wikimedia.org/wiki/Coriolis_effect#/media/File:Low_pressure_sy
· figuur 3 en 7: Foto NASA (publiek domein) via wikipedia
· figuur 5: Justin1569 at English Wikipedia, licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0
· figuur 6: https://oceanservice.noaa.gov/facts/waterspout.html
· figuur 8: Geo310Rose op Wikimedia, licensed under the Creative Commons Attribution-Share Alike
· figuur 9: An illustration from Jules Verne’s essay “Edgard Poë et ses oeuvres” drawn by Frederic Lix or Yan’ Dargent.
Stijn Goolaerts
de Posthoorninktvis Spirula spirula
Dankwoord:
De auteur kreeg financiële steun van Belgian Science Policy Office (Belspo), zowel in het kader van het DiSSCo-Fed project als van het CT-CEPH (B2/191/P2/CT-CEPH) project. Meer over CT-CEPH: https://twitter.com/ctceph. 3D-modellen van Belosaepia en Beloptera zullen binnenkort beschikbaar zijn op het virtuele collectiesplatform van het KBIN: http://virtualcollections.naturalsciences.be/.
Bronnen:
Hoffmann, R., Reinhoff, D., Lemanis, R., 2015. Non-invasive imaging techniques combined with morphometry: a case study from Spirula. Swiss Journal of Palaeontology https://doi.org/10.1007/s13358-015-0083-0
Hoffmann, R., Lemanis, R.E., Wulff, L., Zachow, S., Lukenender, A., Klug, C., Keupp, H., 2018. Traumatic events in the life of the deep-sea cephalopod mollusk, the coleoid Spirula spirula. Deep Sea Research Part I: Oceanic Research Papers, 142, 127-144. https://doi.org/10.1016/j.dsr.2018.10.007
Lindsay, D.J., Hunt, J.C., McNeil, M., Beaman, R.J., Vecchione, M., 2020. The First In Situ Observation of the Ram’s Horn Squid Spirula spirula Turns “Common Knowledge” Upside Down. MDPI Diversity 12/12. https://doi.org/10.3390/d12120449
Neige, P., Wernke, K., 2010. Just how many species of Spirula are there? A morphometric approach. In Tanabe et al., (Eds), Cephalopods: Present & Past, Tokyo, 77-84.
Roper, J.P., Clyde F. E., 2006. Cephalopods of the world. An annotated and illustrated catalogue of cephalopod species known to date. Volume 1. Chambered nautiluses and sepioids (Nautilidae, Sepiidae, Sepiadariidae, Idiosepiidae and Spirulidae). FAO Species Catalogue for Fishery Purposes 4(1).
Vincent, E., 1901. Contribution à la paléontologie de l’Eocène belge – Céphalopodes dibranchiaux. Annales de la Société royale malacologique de Belgique 35 (pro 1900), Mémoires, 3-22.
https://waarnemingen.be/; https://schmidtocean.org/
Figuur 1. De gekamerde schaal van de Posthoorninktvis Spirula spirula, op basis van een CT-scan. A. Foto op basis van een oppervlakte rendering. B. Virtuele doorsnede waarbij elke kamer apart is ingekleurd. Naar Hoffmann et al. (2015), gewijzigd.
Figuur 2. Posthoorninktvis Spirula spirula in de nieuwe houding, op basis van een CT scan. Links transparant amberkleurig ingekleurd waardoor de interne positie van de spiraalsgewijs gewonden gekamerde schaal (zwarte pijl) goed waarneembaar is. Midden en rechts: foto’s op basis van een oppervlakte rendering. Goed waarneembaar zijn de vinnen, de hyponoom (witte pijl) en de kop met korte armen en grote ogen. Naar Hoffmann et al. (2018), gewijzigd.
Figuur 3. Verspreiding van de Posthoorninktvis Spirula spirula en de locatie waar deze voor het eerst in zijn natuurlijke habitat werd waargenomen (ster). Naar Roper & Clyde (2006), gewijzigd.
Figuur 4. Enkele beelden van de recente videoopnames van de Posthoorninktvis. A, C. Rustpositie. B, D. Met sterk opgeblazen mantel net voor die pijlsnel naar beneden zwemt. Naar Lindsay et al. (2020).
Figuur 5. Foto van een aangespoeld ‘spiraaltje’ van Spirula spirula op de zwinvlakte, waargenomen op 29 september 2015 door Eveline De Langhe. Bron: www.waarnemingen.be
Figuur 6. Beloptera (A-B) and Belosaepia (G-H) en virtueel model van het gekamerde deel van het skelet van Beloptera (C) en Belosaepia (D-F), welke de verwachtschap tussen Beloptera en Spirula aantoont. Belosaepia is een evolutionaire voorloper van de huidige zeekat (Sepia) is. Op basis van CT-scans, collectie KBIN.
Figuur 7. Foto van een sedimentopvulling van de phragmocoon van Spirulirostra baetensi uit de kleigroeve Hermans van Ramsel. Uit Janssen & Müller, 1984, gewijzigd.
Tijdschrift 2020/3
Erik Vercammen
PYRRHOTIET, een neef van pyriet
Bronnen:
– eigen verzameling en foto’s daaruit
– www.mindat.org
– “Klockmann’s Lehrbuch der Mineralogie, 16 Auflage, überarbeitet und erweitert” van
Paul Ramdohr und Hugo Strunz, Ferdinand Enke Verlag Stuttgart 1978
– “Les minéraux de Belgique 2”, door Frederic Hatert, Michel Deliens, Andre-Mathieu
Fransolet en Eddy Van Der Meersche, uitgegeven door het KBIN in 2002
– “Dana’s New Mineralogy, eight edition, entirely rewritten and greatly enlarged», door
Richard V. Gaines, H. Catherine W Skinner, Eugene E. Foord, Brian Mason, Abraham
Rozenzweig en Vandall T. King, 1997, uitgegeven door John Wiley and Sons
Willy Vanherle
De zandsteen van de Condroz
1. Bibliografie – Geraadpleegde literatuur
Amler, M.R.W. (1993). Shallow marine bivalves at the Devonian/Carboniferous boundary from the Velbert Anticline
(Rheinisches Schiefergebirge). Annales de la Société Géologique de Belgique, T. 115 – fasc. 2, pp. 405-423.
Amler, M.R.W. (2004). Late Famennian bivalve, gastropod and bellerophontid molluscs from the Refrath 1 Borehole
(Bergisch Gladbach-Paffrath Syncline; Ardennes-Rhenish Massif, Germany). Cour. Forsch.-Inst. Senckenberg
251, pp. 151-173
https://www.academia.edu/24237248/Late_Famennian_bivalve_gastropod_and_bellerophontid_molluscs_from_the_Re
frath_1_Borehole_Bergisch_Gladbach-Paffrath_Syncline_Ardennes-Rhenish_Massif_Germany_
Amler, M.R.W. (2016). Shallow marine Rostroconchia (Mollusca) from the latest Devonian (Strunian) and their
significance for rostroconch life style and evolution. Geologica Belgica 19/1-2: 111-120.
Anthoine, R & G. Lespineux (1918-1919). Sur l’allure des couches du Famennien et du Calcaire carbonifère entre
Aywaille et Florzé. Ann. Soc. Géol. Belg. T. 42, pp. 194 – 197.
Asselbergs, E. (1936). Le Dévonien du bord nord du Bassin de Namur.
Bless , M.J.M. (). Het Paleozoïcum in de Ardennen en in de Eifel. Deel 2. Natuurtijdschriften
http://natuurtijdschriften.nl/download?type=document&docid=404750
Bouckaert, J. & W. Ziegler (1965). Conodont stratigraphy of the Famennian stage (Upper Devonian) in Belgium.
Sezrvice géologique de belgique, Mémoire n°5.
Boulvain, F., Bultynck, P., Coen, M., Coen-Aubert, M., Lacroix, D., Laloux, M., Casier, J.G., Dejonghe, L., Dumoulin,
V., Ghysel, P., Godefroid, J., Helsen, S., Mouravieff, N.A., Sartenaer, P., Tourneur, F. & Vanguestaine, M. (1999) . Les
Formations du Frasnien de la Belgique. Memoirs of the Geological Survey of Belgium, N. 44.
Bultynck P. & L Dejonghe (2001). Devonian Lithostratigraphic Units Belgium. Geologica Belgica 4, n° 1-2
Delcambre B. & J.-L. Pingot (2008). Note explicative de la Carte géologique de Wallonie 47/1-2: Fleurus-Spy.
Université catholique de Louvain, Earth and Life Institute, Louvain-la-Neuve
Delcambre B. & J.-L. Pingot (2015). Note explicative de la Carte géologique de Wallonie 47/3-4: Namur- Champion.
Université catholique de Louvain, Earth and Life Institute, Louvain-la-Neuve
Demanet, F. (1929). Les lamellibraches du marbre noir de Dinant (Viséen Inférieur). Musée Royal d’Histoire naturelle
de Belgique, Mémoire n° 40
Destinez, P. (1900-1901). Quelques gites fossilifères du Carboniférien et du Famennien du Condroz. Ann. Soc. Géol.
Belg. 28, M19-M25.
Destinez, P. (1905). Complément de la faune des psammites du Condroz (Famennien) Ann. Soc. géol. de Belg., T.
XXXI, p. m247.
Dreesen, R. (1977). La Formation de Souverain-Pré; Reconstitution Plaéogéographique dans le Massif de la Vesdre.
Meded. Rijks Geol. Dienst, N.S. 28, (2), 17-32.
https://orbi.ulg.ac.be/bitstream/2268/144900/1/TSBB%201977%20Dreesen%201977%2020151215122325628.pdf
Dumoulin V. (2001) Notice explicative de la carte Grandrieu-Beaumont n° 52/5-6.
Geys, J.F. (1991). De geschiedenis van het leven. 4 Devoon. Belgische Vereniging van Paleontologie vzw.
Goossens, D. (1984). Inleiding tot de geologie en de geomorfologie van België. Geologische boekhandel W.G. Witkam,
Enschede.
Gosselet, J. (1860). Mémoire sur les Terrains Primaires de la Belgique, des environs d’Avesnes et du Boulonnais
https://archive.org/stream/mmoiresurlester00gossgoog#page/n7/mode/2up
Hall, J. (1879). Paleontolgy of New York. Vol. V, Pt. II
http://www.biodiversitylibrary.org/item/77260#page/300/mode/1up
Legrand-Blain, M. (1994). Relations entre les domaines d’Europe Occidentale, d’Europe Meridionale (Montagne
Noire) et d’Afrique du Nord à la limite devonien-carbonifère: les données des brachiopodes. Bulletin de la Société
belge de Géologie, T. 103 (1-2) : 77-97.
Mottequin, B., D. Brice & M. Legrand-Blain (2014). Biostratigraphic significance of brachiopods near the
Devonian–Carboniferous boundary. Geol. Mag. 151 (2), 216–228. Cambridge University Press.
Mottequin, B. & D. Brice (2016). Upper and uppermost Famennian (Devonian) brachiopods from north-western France
(Avesnois) and southern Belgium. Geologica Belgica 19/1-2.
Paproth, E. , R. Dreesen & J. Thorez (1986). Famennian paleogeography and event stratigraphy of northwestern
Europe. Annales de la Société géologique de Belgique, T. 109, pp. 175-186.
Sartenaer, P. & G. Plodowski (1975). Importance stratigraphique et répartition géographique du genre rhynchonellide
Araratella n. gen. du Famennien Supérieur. Bull. Inst. r. Sci. Nat. Belg., Sciences de la Terre 51 (8).
Thorez, J., M. Streel, J. Bouckaert & M.J.M. Bless (1977). Stratigraphie et Paléogéographie de la partie orientale du
Synclinorium de Dinant (Belgique) au Famennien supérieur : un modèle de bassin sédimentaire reconstitué par analyse
pluridiciplinaire sédimentologique et micropaléontologique. Meded. Rijks Geol. Dienst, N.S. 28, (2), 17-32.
https://orbi.ulg.ac.be/bitstream/2268/144900/1/TSBB%201977%20Dreesen%201977%2020151215122325628.pdf
Thorez, J. & R. Dreesen (1986). A model of a regressive depositional system around the Old Red Continent as
exemplified by a field trip in the Upper Famennian « Psammites du Condroz » in Belgium. Annales de la Société
géologique de Belgique. T. 109, pp. 285-323
http://popups.ulg.ac.be/0037-9395/index.php?id=2508&file=1&pid=2507
Thorez, J. , E. Goemaere & R. Dreesen (1988). Tide- and wave- influenced depositional environments in the psammites
du Condroz (Upper Famennian) in Belgium. Reidel Publishing Company.
Thorez, J., R. Dreesen & M. Streel (2006). Famenniaan. Geologica Belgica 9/1-2: 27-45.
Van Straaten, L.M.J. (1954). Sedimentology of recent tidal flat deposits and the Psammites du Condroz (Devonian).
Geologie en Mijnbouw 16 (2).
Wilson, R.H. (1963). The lamellibranch genus Prothyris in the Upper Devonian and Carboniferous of Great Britain.
Palaeontology, Vol. 6, part 1, pp. 136-144.
Carte géologique de Wallonie 47/3-4: Namur – Champion. (2015)
Carrière de Grès du Néblon. http://www.carriereduneblon.be/caracteristiques.html
Commune de La Bruyère, Programme Communal de Développement Rural – Partie I : Caractérisation socioéconomique. Situation de novembre 2012.
Geofiles (?). Introduction to the geology of the Late Paleozoic in Belgium. Excursion guide.
http://planetesciences.fr.gd/Geologie-de-la-Wallonie.htm